ŞEMSE İKONOGRAFİSİ İÇİN BİR ÖNERİ

Abstract

Ernst Cassirer’e göre insan etkinliğisadece düşünmeyi değil tinselliği deiçerdiğinden, insanın akıllı hayvan olarakdeğil, sembolleştiren hayvan olaraktanımlanması gerekir. İnsanın kültüre sahipolmasının nedeni de sembollerledüşünebilmesidir. Özellikle kutsala yönelikgeleneksel sanatlarda ise sanatçının özneltercihlerinden daha belirleyici olan, gelenektebulunan sembolik anlatımların kullanımıdır.Bu çalışmanın amacı, Türk İslamSanatlarında aynı isimle ama değişik form vetürlerde karşılaşılan “Şemse” formunun nasılbir düşünme şekli ile ortaya çıktığını veanlatımının ne olabileceğini felsefe, tarih vesanatın bakış açılarından ikonografikyöntemle değerlendirerek açığa çıkarmayaçalışmaktadır. Kadim Türk kültüründe önemlibir otorite ve aydınlatma sembolü olarakgüneş içeriğine de sahip olan şemsenin,özellikle İslam’ın yayılma dönemindekiKur’an-ı Kerim’lerin cilt kapaklarındakullanıldığında kitabı, bilgiyi ve “Nur” uyansıtan bir sembol olarak görüldüğüanlaşılmaktadır. Şemse formunun tüm içeriğimitik ve dini bir düşünce ışığında elealındığında, şemse sembolizmi; Yaradan’ınNur’u, kozmosun düzenleyicisi, bilgininkaynağı ve tevhit ilkesidir. İlk kez kitapsanatlarında ortaya çıkan bu formun, dahasonra bu sembolizmine uygun olarak ya dadeforme edilerek, teknik ve estetik amaçlariçinde birçok sanat uygulamasındakullanıldığı düşünülebilir.