İstanbul-Eyüp Mihrişah Valide Sultan Külliyesi ve semtin fiziki gelişimine etkisi

Abstract

Osmanlı mimarlığı, plan ve süsleme açısından en parlak dönemini yaşadığı Klasik Dönem'den itibaren Batılılaşma etkisine girmeye başlamıştır. Devletin her alanında başlayan Batılılaşma hareketi, kendisini en çok mimarlık alanında göstermiştir. Avrupa'dan ithal edilen batılı üslupları halka tanıtmak ve benimsetmek umumi yerlere inşa edilen mimari eserlerle sağlanmıştır. Diğer yandan, Müslüman bir toplum olan Osmanlı Devleti'nde din, hayatın merkez noktasını oluşturmuş ve bu bağlamda hayırseverlik anlayışı, anıtsal mimari eserlerin ortaya çıkmasında ve Osmanlı şehirciliğinin gelişmesinde büyük bir etkiye sahiptir. Dindar ve güçlü bir kadın olan Mihrişah Valide Sultan, kendi adına inşa ettirdiği İstanbul Eyüpsultan Mihrişah Valide Sultan Külliyesi, Batılılaşma hareketlerinin ortasında yapılmış bir hayırseverlik örneği olarak karşımıza çıkmaktadır. Külliye, Nizam-ı Cedid hareketinin halka duyurulması ve benimsetilmesi için bir propaganda aracı olarak kullanılmış ve özellikle ihtişamlı yoğun Barok-Rokoko süslemeli cephesiyle güçlü bir devlet imajı verilmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda, semtin ihtiyacına hizmet eden önemli bir hayır kuruluşu olarak da faaliyet göstermiştir. İstanbul Eyüpsultan Mihrişah Valide Sultan Külliyesi, semtle bütünleşmiş ve Cülûs Yolu olarak bilinen Sultan Reşat Caddesi'nin asıl karakterini kazanmasını sağlanmıştır. Cülûs Yolu üzerinde bulunan en eski yapı özelliğine sahip külliye, semtin simgesi haline gelmiştir. İstanbul Eyüp Sultan Külliyesi'nin kuzey aksına inşa edilen ilk anıtsal külliye olmasının yanı sıra, kendinden sonra inşa edilecek yapıların öncüsü olmuştur. Bu çalışma kapsamında, ilk olarak Eyüpsultan semtinin tarihi hakkında genel bir bilgi verilmiştir. Ardından Osmanlı mimarlığında Batılılaşma anlayışı ve Osmanlı Batılılaşma Devri külliyeleri genel hatlarıyla incelenmiştir. Külliyenin banisi olan Mihrişah Valide Sultan'ın hayatı, imar faaliyetleri ve vakfı inceledikten sonra külliye ait yapılar mimari ve süsleme bağlamında teker teker ele alınarak incelenmiş ve külliyenin Eyüpsultan semtinin fiziki gelişimine etkisi, fotoğraf ve haritalar üzerinden karşılaştırmalar yapılarak çeşitli çıkarımlar ortaya konulmuştur. Bu bağlamda, ortaya konan çıkarımlar bilimsel açıdan ele alınarak okuyucularımıza sunulmuştur.Ottoman Architecture started to be influenced by Westernisation as of the Classical Period, which was the most brilliant period in terms of plan and ornamentation. The Westernisation movement, which started in every field of the state, manifested itself mostly in the field of architecture. The western styles imported from Europe were introduced and adopted by the public through architectural works built in public places. On the other hand, in the Ottoman Empire, which was a Muslim society, religion formed the central point of life and in this context, the understanding of philanthropy had a great influence on the emergence of monumental architectural works and the development of Ottoman urbanism. Mihrişah Valide Sultan, a religious and powerful woman, built the Istanbul Eyüpsultan Mihrişah Valide Sultan Complex in her own name, and it appears as an example of philanthropy in the midst of Westernisation movements. The complex was used as a propaganda tool to publicise and adopt the Nizam-ı Cedid movement, and an image of a strong state was tried to be given, especially with its magnificent and densely decorated Baroque-Rococo façade. At the same time, it also operated as an important charitable organisation serving the needs of the neighbourhood. Istanbul Eyüpsultan Mihrişah Valide Sultan Complex has integrated with the neighbourhood and enabled Sultan Reşat Street, known as Culûs Road, to gain its original character. The complex, which is the oldest building on Culûs Road, has become the symbol of the neighbourhood. In addition to being the first monumental complex built on the northern axis of Istanbul Eyüp Sultan Complex, it was the pioneer of the buildings to be built after it and determined its layout. Within the scope of this study, firstly a general information about the history of Eyüpsultan neighbourhood is given. Then, the understanding of Westernisation in Ottoman Architecture and the complexes of the Ottoman Westernisation Period were examined in general terms. After examining the life, construction activities and foundation of Mihrişah Valide Sultan, the founder of the complex, the buildings of the complex were examined one by one in the context of architecture and ornamentation, and the effect of the complex on the physical development of Eyüpsultan neighbourhood was compared through photographs and maps and various inferences were made. In this context, the conclusions are presented to our readers from a scientific point of view.