İslam düşüncesinde birden fazla âlemin imkânına dair tartışmalar: İbn Sînâ ve Fahreddin er-Râzî özelinde bir inceleme

Abstract

Bu yüksek lisans tezi İslam düşüncesinde birden fazla âlemin imkânı konusunda filozoflar ve kelamcılar arasındaki tartışmaları İbn Sînâ ve Fahreddin er Râzî özelinde ele almayı amaçlar. Birden fazla âlemin imkânı problemi sadece modern dönemi değil modern öncesini de ilgilendiren bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Antik Yunan'dan beri süregelen tartışmanın İslam düşüncesinde de yeri vardır. Üç bölüm olarak tasarlanan tezin birinci bölümünde İbn Sînâ'ya kadarki süreç ele alınmıştır. Bu bölümde hem Antik Yunan hem de İbn Sînâ öncesi İslam düşüncesi incelenmiştir. İkinci bölümde İbn Sînâ'nın biricik âlem iddiasının hem fizikteki hem de metafizikteki temel dayanakları araştırılmıştır. İbn Sînâ'nın ele aldığı şekliyle biricik âlemin fizikî gerekçelerinin uzantıları boşluk, felek-i muhitin özellikleri, yönler, cisimlerin yapısı, hareket ve doğal mekandır. Metafizik gerekçenin temel dayanağı ise Tanrı tasavvuru ve 'birden ancak bir çıkar' kuralıdır. Üçüncü bölümde ise Fahreddin er-Râzî'nin biricik âlem iddiasına eleştirileri ele alınmıştır. Filozofları sistematik bir eleştiriye tâbi tutan Fahreddin er-Râzî filozofların biricik âlem iddialarını ikisi fiziği, biri metafiziği ilgilendiren temel üç argümana indirgeyerek kritik etmiştir. Son olarak kelamcıların biricik âlem iddiasını eleştirmelerindeki temel kaygıları tespit edilmeye çalışılmıştır.This master's thesis aims to address the debates among philosophers and theologians about the possibility of more than one universe in Islamic thought, specifically in the context of Avicenna and Fakhr al-Din al-R?z?. The problem of the possibility of more than one universe appears as a problem that concerns not only the modern period but also the pre-modern period. The debate that has been going on since ancient Greece also has a place in Islamic thought. In the first part of the thesis, which was designed as three parts, the process until Avicenna was discussed. In this section, both Ancient Greek and pre-Avicenna Islamic thought are examined. In the second part, the basic foundations of Avicenna's claim of the unique universe in both physics and metaphysics were investigated. As discussed by Avicenna, the extensions of the physical justifications of the unique universe are the void, the properties of the universe, directions, the structure of objects, movement and natural space. The basis of the metaphysical justification is the concept of God and the rule of 'only one comes from one'. In the third chapter, Fakhr al-Din al-R?z?'s criticisms of the claim of the unique universe are discussed. Fakhr al-Din al-R?z?, who subjected the philosophers to a systematic criticism, criticized the philosophers' unique universe claims by reducing them to three basic arguments, two of which concern physics and one concerns metaphysics. Finally, the main concerns of the theologians in criticizing the claim of the unique universe were tried to be determined.