Zenobia: Roma ve Sasaniler arasında bir kraliçe

Abstract

Zenobia, Roma İmparatorluğu tarihinde "III. yüzyıl krizi" olarak anılan tarihsel dönemin sonunda, imparatorluğun doğusunda hüküm sürmüştü. Hayatı ve politik mücadelesinin ele alındığı bu tezin arka planını Roma İmpatorluğu'nu etkisi altına alan istikrarsızlıklar ve Sâsâni İmparatorluğu'nun ortaya çıkışı belirlemektedir. Öte yandan Zenobia'yı var eden Palmyra kenti ve bu kentin ev sahipliği yaptığı toplum da kapsamlı şekilde ele alınmaktadır. Zenobia, Palmyra'da kocası Odaenathus'un beklenmedik ölümünün ardından iktidarı ele geçirmiş, oğlu Vaballathus adına hüküm sürmeye başlamıştı. Odaenathus ise politik kariyerini imparatorluk için üstlendiği hizmetlerle inşa etmişti. 260'ta İmparator Valerianus'un I. Shapur tarafından esir edilmesinden sonra Doğu'nun müdafaası görevini üstlenmiş ve bölgede imparatorluk iradesini yeniden tesis etmişti. Odaenathus bu istisnai başarıyı Palmyra'nın zengin ve dinamik insan kaynağına dayanarak elde etmişti. Kentlerini ticari merkez hâline getiren Palmyralılar, kadının kamusal görünürlüğüne imkân sağlayan bir düzen içinde yaşamışlardı. Kente hâkim olan bu yapı, dul kadınlara ailelerini temsil etme hakkı tanıyordu. Zenobia bu toplumsal yapı içinde Palmyralı seçkinlerin desteğini almıştı. Ancak imparatorluğun merkezî iradesince meşru bir otorite olarak tanınmamıştı. Buna karşı kapsamlı bir propaganda faaliyeti yürütmüş ve askerî tedbirlere başvurmuştu. Sonunda imparatorluğu birleştirme politikasını kararlılıkla takip eden Aurelianus tarafından Zenobia'nın hükümranlığına son verilmişti. Tezde Zenobia'nın meşruiyet iddiasının toplumsal, tarihsel ve sembolik dayanakları ele alınmaktadır. Mücadelesinin politik söylemi Palmyralılar tarafından üretilmiş olan nümizmatik ve epigrafik delillerde aranmakta, Zenobia hakkında bilgi veren antik yazarların anlatıları bu kapsamda tahlil edilmektedir. Böylece onu bir kadın olması bağlamında yargılayan antik dönem tarihçileri ile onu var eden toplumsal ve tarihsel yapı arasında bir uyum aranmaktadır. Bu tez Zenobia'nın politik mücadelesini Palmyra'nın toplumsal zemininde açıklamakta, Zenobia'yı hem Roma İmparatorluğu'nun geniş perspektifinde hem de kadın tarihi bağlamında ele almaktadır.

Zenobia ruled in the eastern part of the empire at the end of the historical period known in the history of the Roman Empire as the "crisis of the third century". The background of this thesis, which analyses her life and political struggle, is set against the background of the instabilities that affected the Roman Empire and the emergence of the Sasanian Empire. On the other hand, the city of Palmyra and its society, which gave birth to Zenobia, are also comprehensively analysed. Zenobia had seized power in Palmyra after the unexpected death of her husband Odaenathus and began to rule on behalf of her son Vaballathus. Odaenathus had built his political career on his service to the empire. After the capture of Emperor Valerianus by Shapur I in 260, he took up the task of defending the East and re-established the imperial authority in the region. Odaenathus achieved this exceptional success on the basis of Palmyra's rich and dynamic human resources. Having turned their city into a commercial centre, the Palmyrians lived in a system that allowed for the public visibility of women. This structure, which dominated the city, gave widows the right to represent their families. Zenobia had the support of the Palmyra elite within this social structure. However, she was not recognised as a legitimate authority by the central will of the empire. Against this, she carried out an extensive propaganda campaign and resorted to military measures. In the end,Zenobia's rule was ended by Aurelianus, who resolutely pursued the policy of unifying the empire. This thesis analyses the social, historical and symbolic foundations of Zenobia's claim to legitimacy. The political discourse of her struggle is sought in the numismatic and epigraphic evidence produced by the Palmyrans, and the narratives of ancient writers who provide information about Zenobia are analysed in this context. Thus, harmony is sought between the ancient historians who judged her as a woman and the social and historical structure that brought her into existence. This thesis explains Zenobia's political struggle against the social backdrop of Palmyra. It analyses Zenobia both in the broader perspective of the Roman Empire and in the context of women's history.