Adalet Partisi iktidarında (1965-1971) Türk dış politikasındaki değişim: Ortadoğu örneği

Abstract

Türkiye'nin uluslararası dengeleri gözeterek uyguladığı geleneksel dış politikası İkinci Dünya Savaşı sürecindeki gelişmeler ve Soğuk Savaş dönemine girilmesiyle Türkiye gibi ülkelerin ABD için öneminin artmasıyla değişmiş ve Türkiye ABD yörüngesine girmiştir. Buna karşın sonrasında özellikle Johnson Mektubu'nun etkisiyle Türkiye'nin tamamen ABD'ye angaje olmuş dış politikası ABD'den bağımsızlaşma sürecine girmiştir. Türk dış politikasının ABD'den bağımsızlaşma sürecini başlatan esas gelişme olan Johnson Mektubu'nun Adalet Partisi iktidarının başlamasından bir yıl önce gelmesi ve AP iktidarı boyunca devam eden bu sürecin askerin müdahalesi sonrası devrilen AP hükümetinin yerini Nihat Erim hükümetinin almasıyla kesintiye uğraması 1965-1971 yılları arasında görev yapan Demirel hükümetinin bu açıdan incelenmesine özel bir anlam kazandırmaktadır. Bu çalışmada yukarıda değindiğim türden nedenlerin neticesinde Türkiye'nin dış politikasının Adalet Partisi iktidarında ne ölçüde değiştiği analiz edilmiştir. Okuyucunun mukayese yaparak değişimin boyutlarını daha iyi anlaması amacıyla da cumhuriyetin ilanından 1965 yılında AP'nin iktidara geldiği döneme kadar Türk dış politikasının ne aşamalardan geçtiği de ayrıntılarıyla incelenmeye çalışılmıştır. Uluslararası siyasetteki değişimlerin yansımasının en net Ortadoğu'da görülmesinden dolayı da AP iktidarında Türk dış politikasındaki değişimi anlatmak için Ortadoğu örneği temel alınmıştır. Çalışmanın konusu olan dönemde Johnson Mektubu etkisiyle dış politikadaki Amerika'dan bağımsızlaşma sürecinin sürmesine karşın NATO üyeliği ekseninde gelişen dış politikanın devam etmesi bu tezin temel sonuçlarındandır. Bu durumun nedenlerinin ABD ekseninden çıkıp SSCB yörüngesine girme korkusu, NATO üyeliği sonrası Türk ordusunun ve ekonomisinin ABD'ye bağımlı hale gelmesi, muhafazakar kesimdeki komünizm algısı, Osmanlı'dan beri süregelen geleneksel denge politikası ve ülkedeki laik askeri ve bürokratik elitin varlığı olması da tezin bulgularındandır. Türk dış politikası ne zaman ABD'den bağımsızlaşma sürecine girse ilginç biçimde bir askeri müdahaleyle karşılaşılması da bu çalışmadan elde edilebilecek bir çıkarım olarak düşünülebilir.

Turkey's traditional foreign policy, which was implemented by taking into consideration the balance of power, has changed after the World War II. The importance of the countries like Turkey increased for USA in the Cold War and Turkey has entered into the USA orbit. However, after President Johnson's Letter, Turkey's foreign policy, which was shaped by the influence of United States, has entered into an independence phase. The Justice Party (Adalet Partisi) became the governing party of Turkey in 1965, one year after the arrival of Johnson's letter. The rule of Justice Party came to an end due to the military intervention, which led to the formation of Nihat Erim's cabinet, in 1971. The six years of Demirel's cabinets are especially important if we take into account the preceding and following events. In this study, how much Turkey's foreign policy changed during the reign of Justice Party has been analyzed. The stages of Turkish foreign policy has also been examined in detail from the proclamation of the Turkish Republic to the mid-1960's in order to give an opportunity to the reader for a comparison of the scope of the change. As the reflection of the changes in international politics is seen most clearly in the Middle East, the case of the Middle East has been taken as the basis for explaining the changes of Turkish foreign policy under the Justice Party governance. This study analyzes the continuation of the foreign policy in the axis of NATO membership despite the process of independence from the USA in the aftermath of the Johnson's Letter, the fear of entering into the orbit of USSR, Turkish army's and economy's dependency to the USA after the NATO membership and perception of communism in the conservative class. This study argues that the traditional balance of power politics during and in the aftermath of the Ottoman empire and the presence of secular military and bureaucratic elite are the main reasons for Turkey's ongoing alliance with the USA. Interestingly, whenever Turkish foreign policy entered a process of independence from the USA, there emerged a military intervention.