Memlük Mısır’ında Kalenderiler

Abstract

Tasavvuf tarihinde Kalenderîler, aykırı görünümleri, bazılarının şeriat karşısındaki kayıtsız tavırları, dilenme, bekarlık ve gezginlik gibi uygulamaları sebebiyle ana akım dışında (heterodoks) kabul edilmiş bir zümredir. Kalenderî coğrafya, Hindistan’dan Balkanlara, Orta Doğu’ya ve nihayet Mısır’a kadar olan geniş bir bölgeyi kapsar. Mısır, Orta Doğu’yla olan irtibatları ve yakınlığı sebebiyle, Kalenderiye tarihinin en erken dönemlerinden itibaren, doğudan gelen kalenderîlerin ilgisini çeken bir ülke olmuştur. Memlük yönetiminden önce el-Hasan b. Muhammed el-‘Ukberî ve Cemaleddîn-i Sâvî gibi kalenderîler Mısır’a gelmişler, hatta burada vefat etmişlerdir. Yine bu dönemde bazı seyyahlar, Mısır’daki tanık oldukları kalenderî zümrelere işaret etmişlerdir. Memlük döneminde de, kalenderîlerin zaviyeler açarak, çeşitli müntesipleri kendilerine çekerek bölgede varlık gösterdikleri görülmektedir. Ebu’l-Hasan eş-Şüşterî, Hasan el-Cevâlikî el-Kalenderî, Kaygusuz Abdal, el-Kutbu’l-Irâkî bu isimlerden bazılarıdır. Memlük döneminde Kalenderîlerin, bazı uygulamaları ve görünümleri sebebiyle hem ulemadan, hem de yönetimden itirazla karşılaştıkları, bununla birlikte topluma ve siyasetin taleplerine uyum sağlamaya çalıştıkları, böylece ülkede barınmaya devam edebildikleri görülmektedir. Çalışmamız, Memlük dönemindeki Mısır’da kalenderi varlığının başlıca temsilcilerini, yönetim, ulema ve halkla ilişkilerini öncelikli olarak Memlük kaynaklarını esas alarak incelemektedir. Memlük yönetimi boyunca Mısır’da, yönetimle zaman zaman gerilimler yaşasalar da kalenderîlerin varlıklarını sürdürdükleri, bölgede zaviyeler açtıkları, bazı önemli temsilciler çıkardıkları gösterilmektedir.

In the history of Sufism, the Qalandaris are a group of people who are considered to be outside the mainstream (heterodox) due to their contradictory appearance, the indifferent attitude of some of them towards the Shari‘a, and their practices such as begging, celibacy and wandering. The geography of Qalandaris covers a wide region from India to the Balkans, the Middle East and finally Egypt. Egypt, due to its contacts and proximity to the Middle East, has been a country that has attracted the attention of Qalandaris from the east since the earliest periods of the history of Qalandariyya. Before the Mamluk rule, Qalandaris such as al-Hasan b. Muhammad al-'Ukbari and Jamal al-Din al-Sawi came to Egypt and even died here. Again in this period, some travellers pointed out the Qalandari groups they witnessed in Egypt. During the Mamluk period, it is observed that the Qalandaris had a presence in the region by opening zawiyas and attracting various followers. Abu al-Hasan al-Shushtari, Hasan al-Jawaliki al-Qalandari, Kaygusuz Abdal, al-Kutbu al-Iraqi are some of these names. During the Mamluk period, it is seen that the Qalandaris faced objections from both the ‘ulema and the administration due to some of their practices and appearances, but they tried to adapt to the demands of society and politics, and thus they were able to continue to survive in the country. Our study analyses the main representatives of the Qalandarite presence in Egypt during the Mamluk period, their relations with the administration, the ‘ulema and the society, primarily based on Mamluk sources. During the Mamluk rule in Egypt, it is shown that the Qalandaris continued to exist, opened zawiyas in the region, and produced some important representatives, although they occasionally experienced tensions with the administration.