Tanzimat'tan cumhuriyet'e üçgen arzu bağlamında züppe tipolojisi

Abstract

Fransız edebiyat kuramcısı René Girard'ın (1925-2015) geliştirdiği üçgen arzu kuramı, taklidin arzunun doğumundaki kurucu rol üzerine odaklanan bir roman kuramıdır. Bu kuram metafizik arzu, taklitçi arzu ve dolayımlanmış arzu gibi değişik kavramlarla adlandırılır. Kuramın üzerinde durduğu üç unsur bulunmaktadır, bunlar arzulayan özne, arzulanan nesne ve arzunun dolayımlayıcısıdır. Arzunun ortaya çıkışında üçüncü şahsın her zaman mevcut olduğunu savunan Girard'ın kuramında en fazla odaklandığı unsur arzunun dolayımlayıcısıdır. Girard, Romantik Yalan ve Romansal Hakikat- Edebi Yapıda Ben ve Öteki çalışmasında beş romancının -Cervantes, Stendhal, Flaubert, Proust ve Dostoyevski- romanlarını çözümleyerek romancıların "romantik yalan" ve "romansal hakikat" arasında nasıl gidip geldiklerini göstermeye çalışır. Böylece "roman nedir?" sorusuna da yanıt arar. Bu soru aynı zamanda, Türk romanının ortaya çıkışından günümüze cevabı aranan bir sorudur. Türk romanı incelenirken romanın estetik ve kuramsal boyutunu bile çoğu zaman geride bırakan züppe konu başlığı, romanın ortaya çıkış hikâyesinin ayrılmaz bir parçasıdır. Bu bakımdan tezin konusunu Batı romanı üzerinden çözümlenen üçgen arzu kuramının, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türk romanında nasıl bir seyir izlediği ve "züppe"nin nasıl bir değişim geçirdiğinin araştırılması oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı züppe tipolojisini ortaya koyarken Türk romanının tarihsel serüvenini araştırarak romancıların nasıl bir süreçten geçerek roman yazdıklarını incelemektir. Çalışma, Türk edebiyatında hem züppelerin varlığı hem de romanın ortaya çıkışında Batılılaşma konu başlığında kesişir. Buradan hareketle fikrî sahada aydınların ve sanatkârların düşünce yapısını ve hayatı algılamalarını biçimlendiren Batı ile temas, romanların yakın okuması yapılarak incelemeye tabi tutulmuştur. Bu sayede taklit edilerek alınan romanın ve taklit arzuların nasıl bir değişimden geçtiği hususu aydınlatılmaya çalışılmıştır. Kronolojik bir okumadan ziyade -üçgen arzu kuramında olduğu gibi- arzu şemasında yazarların ve roman kişilerinin Batı ile kurdukları ilişki esas alınmıştır. Bir sanat dalı olan edebiyatın ve edebiyatın modern türlerinden biri olan romanın Batı'dan neden ve nasıl farklı olarak ortaya çıkışının sebeplerinin neler olduğu, romancıların roman tecrübelerinin/romancılığının zamanla nasıl değiştiği ve züppe olarak adlandırılan roman kişilerine bakışın nasıl bir değişimden geçerek Türk romanında yer aldıkları tezin esas problemlerini teşkil etmektedir. Buradan hareketle, Türk edebiyatında romancıların romansal dehaya sahip olup olmadıkları incelenmiştir. Türk romanının romantik yalanlarla romansal hakikat arasında nasıl gidip geldiği gösterilmiştir.

The Triangular Desire theory developed by French literary theorist René Girard (1925-2015) is a novel theory that focuses on the constitutive role of imitation in the birth of desire. This theory is referred to by various terms such as "metaphysical desire", "imitative desire" and "mediated desire". The theory emphasizes three elements: the desiring subject, the desired object and the mediator of desire. Arguing that the third person is always present in the emergence of desire, Girard focuses on the mediator of desire the most in his theory. In Romantic Lie and Novelistic Truth - The Self and the Other in Literary Structure, Girard analyzes the novels of five novelists - Cervantes, Stendhal, Flaubert, Proust, and Dostoevsky - and tries to show how they oscillate between "romantic lie" and "novelistic truth". Thus, he also seeks an answer to the question "what is the novel?". This question is also a question whose answer has been sought since the emergence of the Turkish novel until today. When analyzing the Turkish novel, the "snob" topic, which often surpasses even the aesthetic and theoretical dimensions of the novel behind, is an integral part of the novel's emergence story. In this respect, the subject of this thesis is to investigate how the "triangular desire" theory, which is analyzed through the Western novel, has followed a course in the Turkish novel from Tanzimat to the Republic and how the "snob" has changed. The aim of the study is to investigate the historical adventure of the "Turkish novel" while revealing the typology of the "snob" and to examine the process through which novelists write novels. The study intersects with the topic of Westernization in both the existence of "snobs" and the emergence of the novel in Turkish literature. From this point of view, the contact with the West, which shapes the intellectuals' and artists' thinking and perception of life in the intellectual field, is analyzed through close reading of novels. In this way, it is attempted to illuminate how the imitated novel and the imitated desires underwent a change. Rather than a chronological reading - as in the triangular theory of desire - the desire scheme is based on the relationship of writers and novelists with the West. The main subject of the thesis is the reasons why and how literature as a branch of art and the novel as one of its modern genres emerged differently from the West, how the novelists' novel experiences/novelism changed over time, and how the view of the novel characters called "snobs" changed and how they were included in the Turkish novel. From this point of view, it is analyzed whether novelists in Turkish literature possess novelistic genius or not. It is shown how the Turkish novel oscillates between romantic lies and novelistic truth.