KUTADGU BİLİG’DE GEÇEN İKİ MATEMATİK TERİMİ HAKKINDA: cebr ü mu?abel(e) ve ?aded ce?ri

Abstract

Kutadgu Bilig’in Reşit Rahmeti Arat tarafından yayımlanan neşri (1947) üç yazmaya dayanarak hazırlanmıştır. Arat’ın fişlerinden hareketle talebeleri tarafından hazırlanıp yayımlanan Kutadgu Bilig’in indeksi (1979) ise, eserin metin sorunlarının çözümü için çok değerlidir. Bu indeksin yayımlanmasıyla birlikte Kutadgu Bilig’in metin sorunları kolaylıkla görülebilir olmuştur. Bunun yanında, zamanla dizinde de bazı yanlışlıklara rastlanmıştır. Buna binaen, Kutadgu Bilig’in neşrinin yapılıp dizinin hazırlanmasından bugüne kadar eser üzerine araştırmacılar tarafından yeni okuma, düzeltme önerileri sunulagelmiştir. Bütün amaç, eseri daha anlaşılır kılma çabasıdır. Neşir ve dizindeki sorunlu her kelime hakkında tekrar düşünülmesi eser için önemli bir katkıdır. İncelemelerimiz neticesinde Kutadgu Bilig’in dizininde iki matematik teriminin (cebr ü mukabel(e) ve ?aded ce?ri) bağlamdan kopuk olarak ele alındığı ve hatalı karşılıklar verildiği görülmüştür. Ayrıca Arat’ın çevirisinde de bu terimlerin yer aldığı beyitlerin örtük bir anlam içerdiği tespit edilmiştir. Bu sebeple, kaleme alınan bu makalede, ilgili iki terim, tarihî arka plan dikkate alınarak açıklanıp dizindeki konumları belirlenecek ve bunun ışığında söz konusu beyitlerin de daha anlaşılır çevirileri bir öneri olarak sunulacaktır.