11-Köktürk, Ötüken-Uygur ve Uygur dönemi eserlerinin sosyal değerler bağlamında incelenmesi

Abstract

Türk halklarının tarih sahnesine çıktığı ve yazıyla takip edilebilen ilk dönemlerinde oluşturdukları toplumsal mirasın önemli temsilcileri niteliğinde olan Eski Türkçe Dönemi eserleri, dönem halkları açısından önemli bilgiler vermektedir. Nitel araştırma yöntemlerinden durum çal ışması türünde tasarlanan bu araştırmada Orhun Yazıtları, Ötüken Uygur Dönemi Yazıtları (Şine Us, Tes, Tariat), Irk Bitig, Huastuanift, Altun Yaruk (Birinci Kitap, Şehzade ile Aç Pars Hikâyesi), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Da ?akarmapath?vad?nam?l? (Çaştani Bey Hikâyesi, Dant ıpali Bey Hikâyesi) adl ı eserler, birbirini takip eden dönemlerde, Türk toplum yaşantısını, kültürünü ve değerlerini yansıtan hacimli eserler olmaları dolayısıyla araştırma kapsam ına al ınmıştır. Öncelikle, her bir eserdeki de ğer tanımları ve değer içeren ifadeler, Schwartz Değer Ölçeği’nde yer alan 10 ana değer ile bunların alt değerleriyle ilişkili olmaları bakımından doküman analizi tekniği ile incelenmiş ve tespit edilenler sıralanmıştır. Ardından toplam 53 maddenin uzmanlar tarafından değerlendirileceği “Köktürk ve Uygur Dönemi eserlerindeki sosyal değerlere ilişkin görüş belirleme formu” oluşturulmuş ve bununla uzman görüşü alınarak tespit edilen değer ifadeleri listesine son şekli verilmiştir. Veriler içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiştir. Elde edilen verilere göre; eser metinleri oluşturuldukları dönem, inanç çevreleri ve toplum yaşantısına göre ağırlıklı olarak “güvenlik, güç, gelenekselcilik ve iyilikseverlik” ana de ğerlerini vurgulamaktadır. Bunlar; “sosyal güç sahibi olmak, liderlik, yol göstericilik, toplumdaki görünümünü koruyabilmek, devletini ve milletini üstün tutmak, sosyal saygınlık, yardımseverlik, dürüstlük, sadakat, ba ğışlayıcılık, vefakârlık, sorumluluk, halk ın menfaatini gözetmek, duyarl ılık, çalışkanlık, ana-baba sevgisi, vatanperverlik, vatan toprağını kutsal saymak, geleneklere saygı, inançlılık, atalara saygı, ata miras ına sahip ç ıkmak, ana dili korumak, ulusal güvenlik, millî birlik ve beraberlik, devletin bekas ı için çal ışmak, toplumsal ba ğımsızlık, yasalara uymak, organize olma-ekip ruhu, aile güvenliği” alt değerleriyle ön plana çıkarılmıştır. Bu durum, eserleri vücuda getirenler tarafından toplumcu bir bak ış açısıyla halkların iyili ği ve çıkarları doğrultusunda mesaj verildiğini ortaya koymaktadır.