Bipolar bozukluk remisyon döneminde zihin kuramı becerilerindeki bozulmanın sosyal işlevsellik üzerindeki etkisi: irritabilite, psikolojik esneklik ve değer odaklı davranışların rolü

Abstract

Bipolar bozukluk (BB) atak ve remisyon dönemleri ile seyredebilen her iki dönemde de işlevsellik kaybına neden olabilen kronik seyirli bir ruhsal hastalıktır. Zihin kuramı (ZK) normal gelişimin bir parçası olarak diğer kişilerin zihinsel süreçleri hakkında düşünebilme yeteneğidir. Bipolar bozuklukta zihin kuramı becerilerinin atak ve remisyon dönemlerinde etkilendiğini gösteren çalışmalar mevcuttur. ZK becerileri ile sosyal işlevselliğin arasındaki ilişkiyle ilgili literatürde farklı sonuçlar olduğu görülmektedir. Bu ilişkide etkili olabilecek farklı fenomenlerin araştırılması önemlidir. Bu çalışmada ZK becerileri ile sosyal işlevsellik arasındaki ilişki ve bu ilişkide irritabilite, psikolojik esneklik, değer odaklı davranışların rolünün incelenmesiyle birlikte bu fenomenlerin BB hastalarının sağlıklı kontrollerle karşılaştırılması amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemi Nisan 2023-Eylül 2023 tarihleri arasında Göztepe Prof. Dr. Süleyman Yalçın Şehir Hastanesi Psikiyatri Bölümü Bipolar Bozukluk Polikliniğinde takip edilen hastalardan ve sağlıklı kontrollerden seçilmiştir. Veri toplama araçları olarak DSM-5 için Yapılandırılmış Klinik Görüşme, Kent ve Porteus zeka testleri, Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği, Young Mani Ölçeği, sosyodemografik veri formu, Kısa İrritabilite Testi (KİT), Kabul ve Eylem Formu-2 (KEF-2), Değer Odaklı Yaşam Ölçeği (DOYÖ), Gözlerden Zihin Okuma Testi (GZOT), Kısa İşlevsellik Değerlendirme Ölçeği kullanılmıştır. Çalışmaya katılmayı kabul eden, dahil edilme ve dışlanma kriterlerine uygun hasta grubu için 41 katılımcı ile sağlıklı kontrol grubu için 41 katılımcı olmak üzere toplam 82 katılımcının verileri değerlendirilmiştir. Hasta grubunun 25'inin (%61,0) bipolar 1 bozukluk, 16'sının (%39,0) bipolar 2 bozukluk olduğu görülmüştür. Hasta grubunda sağlıklı kontrollere göre KEF-2 skorlarının (p<0,001) ve KİT skorlarının daha yüksek (p<0,001), DOYÖ skorlarının (p=0,023), GZOT skorlarının (p<0,001) ve sosyal işlevsellik skorlarının (p<0,001) ise daha düşük olduğu saptanmıştır. Ayrıca hasta grubunda KİT ile KEF-2 ve DOYÖ skorları arasında anlamlı ilişki olduğu (sırasıyla, p<0,001, p=0,017), sosyal işlevsellik ile KEF-2 (p=0,042) ve DOYÖ (p=0,041) skorları arasında anlamlı ilişki olduğu görülmüştür. Aracılık analizi için yapılan değerlendirmede hasta grubunda GZOT skorlarının aracı değişken olarak incelenen skorlar üzerinde istatistiksel açıdan anlamlı seviyede etkili olmadığı bulunduğundan aracılık analizi yapılamamıştır. Hasta grubunda GZOT skorlarının sosyal işlevsellik skorlarını açıklamada anlamlı seviyede etkili olmadığı (p=0,058) görülmüştür. Kontrol grubunda sosyal işlevsellik skorlarındaki varyansın %15'inin GZOT skorları ile açıklanabildiği (p=0,012) ve modele KEF-2, KİT, DOYÖ skorlarının eklenmesiyle sosyal işlevsellik skorlarının %32'sinin anlamlı seviyede (p=0,006) açıklandığı bulunmuştur. Gruplar arasındaki farklılıklar remisyondaki hasta grubunda tedavi sürecinde potansiyel olarak faydalı olabilecek müdahalelerin olabileceğini göstermektedir. BB hastalarında sosyal işlevselliğe etki edebilecek farklı etkenlerin araştırılması, ZK ile ilişkisinin değerlendirilmesi ve potansiyel tedavilerin geliştirilmesi için ileri araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.Bipolar disorder is a chronic mental illness that can cause functional impairment in both the acute and remission phases. Theory of mind is the ability to think about the mental states of others as part of normal development. Studies show that theory of mind skills are affected in both the acute and remission phases of bipolar disorder. There are different results in the literature regarding the relationship between ToM skills and social functioning. It is important to investigate what may effect this relationship. In this study, the relationship between ToM skills and social functioning was aimed to be investigated, along with the role of irritability, psychological flexibility, and value-based behaviors in this relationship. These phenomena were also compared with healthy controls. The sample of the study was selected from patients followed by the Bipolar Disorder Outpatient Clinic in Göztepe Prof. Dr. Süleyman Yalçın Sehir Hospital between April 2023 and September 2023. The data collection tools were Structured Clinical Interview for DSM-5, Kent and Porteus intelligence tests, Hamilton Depression Rating Scale, Young Mania Scale, sociodemographic data form, The Brief Irritability Test (BiTe), Acceptance and Action Questionnaire-2 (AAQ-2), The Valued Living Questionnaire (VLQ), Reading the Mind in the Eyes Test (RMET), and Functioning Assessment Short Test (FAST). The data of 82 participants including 41 participants for the patient group who agreed to participate and met the inclusion and exclusion criteria, and 41 participants for the healthy control group, were evaluated. It was observed that 25 (61.0%) of the patient group had bipolar I disorder and 16 (39.0%) had bipolar II disorder. In the patient group, compared to healthy controls, AAQ-2 scores (p<0.001) and BiTe scores were significantly higher (p<0.001), whereas VLQ scores (p=0.023), RMET scores (p<0.001) and social functioning scores were significantly lower (p<0.001). In addition, there was a significant relationship between BiTe and AAQ-2 and VLQ scores (respectively, p<0.001, p=0.017), and between social functioning and AAQ-2 (p=0.042) and VOLQ (p=0.041) scores in the patient group. In the evaluation for mediation analysis, it was found that RMET scores were not significantly correlated with the scores examined as a mediating variable in the patient group, so mediation analysis could not be performed. It was observed that RMET scores did not have a significant contribution in explaining social functioning scores in the patient group (p=0.058). In the control group, it was found that 15% of the variance in social functioning scores could be explained by RMET scores (p=0.012) and the predictive value of the model has increased up to 32% by adding AAQ-2, BiTe, and VLQ scores into the model (p=0.006). The observed differences between study groups suggest that there may be certain interventions that could be potentially beneficial in the treatment/care processes of bipolar patients who are currently in remission. Further research is needed to investigate different factors that may affect social functioning in BD patients, evaluate its relationship with theory of mind abilities, and develop potential treatment targets.