II. Abdülhamid Döneminde Süreli Yayınlarda Neşredilen Resmî Bayram Tebriknâmeleri

Abstract

19. yüzyılda bir meşruiyet bunalımına giren Osmanlı Devleti’nin krizi çözmek için başvurduğu araçlar arasında, çağın ruhuna uygun olarak, siyasî simgeler, semboller ve seremoniler büyük rol oynar. Özellikle yüzyıl sonuna doğru, II. Abdülhamid devrine gelindiğinde dış politikada yer edinmek adına icat edilen cülus ve veladet bayramlarının önemi iyiden iyiye artarak iç politikadaki krizleri çözmek, tebaayı bir arada tutmak üzere araçsallaştırılır. Resmî bayram biçimini alan bu iki özel günde yurdun dört bir yanında yapılan kutlamalar bir yana, yazılı basında da ciddi bir kutlama trafiği söz konusudur. Bu kutlama pratiği yalnızca eski edebiyattaki kaside, ıydiye gibi türlere benzer manzum metinlerle sınırlı olmayan, mensur başyazılar, arma, tuğra, bayrak gibi süslemeler, fotoğraf ve illüstrasyonlar, bayram öncesi haberleri ile bayram sonrası tasvirlerine varıncaya dek çok geniş bir içerik bütününden ibarettir. Bu çalışmada tüm bu içerikler “tebriknâme” şeklinde türselleştirilerek çerçevesi çizilmiştir. Çalışmada devrin tanınmış yazarları Tevfik Fikret, Yahya Kemal, Nigâr Hanım gibi isimlerin mevcut tebriknâmeleri bu türselleştirme bağlamında yeniden tartışmaya açılmış, dahası türün klasik edebiyattan farklılaşan içerikleri devrin siyasi politikaları bağlamında ele alınmıştır. Dönemin başta Servet-i Fünun, Malumat, Tercüman-ı Hakikat, Saadet, Sabah gibi en çok okunan süreli yayınları olmak üzere Hanımlara Mahsus Gazete, Anatoli, L’Orient gibi farklı hedef okur kitlelerine hitap eden gazete ve dergileri de taranarak geniş bir perspektif edinmek amaçlanmış ve nihayetinde tebriknâmelerin politik işlevi ile bir edebî tür olarak özellikleri ortaya konmuştur. Bu çalışmada temelde II. Abdülhamid devrinde meşruiyet zeminini sağlamlaştırmak adına edebiyatın propagandist yönünden faydalanıldığı tezi savunulmakta ve çalışmanın II. Abdülhamid devri edebiyatının siyasi ve ideolojik işlevlerine dair önemli bir boşluğu doldurması amaçlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: II. Abdülhamid, cülus, veladet, yıl dönümü, tebriknâme

In the 19th century, during a legitimacy crisis, the Ottoman Empire employed political symbols, emblems, and ceremonies as tools to address this crisis, aligning with the spirit of the era. Particularly towards the end of the century, during the reign of Sultan Abdulhamid II, the significance of cülus (accession) and veladet (birthday) celebrations, which were invented to secure a place in foreign policy, increased significantly. These celebrations were instrumentalized to resolve domestic political crises and maintain the unity of the subjects. On these two special days, which assumed the form of official holidays, celebrations were held across the empire, while the written press also experienced a significant surge in celebratory activity. This celebration practice was not limited to poetic texts resembling traditional literary forms such as kaside (ode) and ıydiye (festival poem). Instead, it encompassed an extensive content framework, including prose editorials, ornamental symbols like crests and tughras, flag decorations, photographs, illustrations, pre-holiday news, and post-holiday depictions. In this study, all these contents are categorized under the term “tebriknâme” (letters of congratulation) and analyzed as a distinct genre. Major periodicals such as Servet-i Fünun, Malumat, Tercüman-ı Hakikat, Saadet, and Sabah, as well as publications targeting specific audiences like Hanımlara Mahsus Gazete, Anatoli, and L’Orient, were extensively reviewed to gain a broad perspective. Ultimately, the political function and literary characteristics of tebriknâme as a genre were revealed. This study fundamentally argues that literature was utilized as a propagandist tool to consolidate legitimacy during the reign of Sultan Abdulhamid II. In doing so, it aims to fill a significant gap in understanding the political and ideological functions of literature during this period. Keywords: Abdulhamid II, accession, birthday, anniversary, greeting