Türk-İngiliz siyasi ilişkilerinin temel meseleleri: CENTO, Kıbrıs ve eksen genişlemesi (1964-1969)

Abstract

Bu çalışmanın amacı, erken detant dönemi Türk-İngiliz ilişkilerinin, Soğuk Savaş'ın ilk yıllarına kıyasla nasıl bir seyir izlediğini ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda çalışmada, Türk-İngiliz siyasi ilişkilerinde öne çıkan CENTO ve Kıbrıs politikaları ile Türkiye'nin eksen genişlemesi politikasın-da yaşanan diplomatik gelişmelerin Türk-İngiliz ilişkilerindeki yansımaları ele alınmaktadır. Çalışma, İngiliz Ulusal Arşivi başta olmak üzere, dönemin diğer kaynaklarından ve telif eserlerden edinilen bilgilere dayanarak, ele alınan dönem içerisinde Türk-İngiliz siyasi ilişkilerinde yönlendirici bir yaklaşımın olmadığını ileri sürmektedir. İngiltere'nin bu konudaki tutumu-nun kati olduğu, Türkiye'nin zaman zaman İngiltere'yi Kıbrıs meselesinde belirleyici pozisyona sürüklemeye yönelik çabasının İngiliz dışişleri tara-fından yanıtsız bırakıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca iki ülkenin CENTO ile ilgili meselelerde idareimaslahat yolunu tercih ettiği, Kıbrıs meselesinde İngiltere'nin Yunan tezlerine daha yakın bir düşünceye sahip olmasına rağmen Türkiye'deki çıkarlarını ve NATO'daki istikrarı gözeterek daha dengeli bir politika takip ettiği görülmüştür. İngiltere'nin ayrıca, adadaki çıkarları gereği Kıbrıs'la ilgili meseleleri yakından takip ettiği, savaşa neden olabilecek olası bir krizin önlenmesi için diplomatik süreçlerin içerisinde aktif bir tutum sergilediği, bu nedenle müzakere süreçlerinin olabildiğince uzamasını arzu ettiği gözlemlenmiştir. Türkiye'nin Sovyetler Birliği ile kur-duğu olumlu ilişki ise İngiltere tarafından anlayışla karşılanmıştır. Bu genel yapı, erken detant döneminde Türk-İngiliz siyasi ilişkilerinin mesafeli, an-layışlı ve genel olarak uyumlu bir düzlemde seyrettiğini, fakat bunun da paydaşı olunan meselelerin çözümünde etkin bir biçimde hareket edileme-mesine yol açtığını göstermektedir.

The aim of this study is to analyse the course of Turkish-British relations in the early detente period compared to the early years of the Cold War. In this study, in accordance with this aim, reflections of the policies which came into prominence in the Turkish-British relations such as CENTO, Cy-prus issue and diplomatic development in axis expansion policy of Türkiye were examined. The study argues that there was no directive approach in Turkish-British political relations during the period under consideration, based on the information obtained from the British National Archives and other sources of the period, and from the literature. It was determined that the United Kingdom's position was firm, and Türkiye's efforts to drag that country into a decisive position in the Cyprus issue from time to time were left unanswered by the British Foreign Office. In addition, it was observed that these two countries preferred to let the issues ride related to CENTO, and the United Kingdom followed a more balanced policy by considering its interests in Türkiye and the stability in NATO, although it was closer to the Greek thesis on the Cyprus issue. It also seemed that the United King-dom closely followed the issues related to Cyprus due to its interests in the island, took an active stance in the diplomatic processes in order to prevent a possible crisis that could lead the war, and therefore desired the negotia-tion processes to be prolonged as much as possible. Türkiye's good rela-tions with the Soviet Union were welcomed by the United Kingdom. This main structure shows that Turkish-British political relations during the ear-ly détente period were distant, receptive and generally harmonious; but this led to a lack of effective action in the resolution of the issues in which they were stakeholders.